Czy wybór pracy najemnej oznacza odłożenie na później poszukiwania bardziej uniwersalnej ochrony socjalnej?

Z niecierpliwością oczekiwano na wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poprawy warunków pracy pracowników platform cyfrowych, który miał być odpowiedzią na coraz częściej analizowane i wykazywane potrzeby pracowników cyfrowych platform roboczych (zob. np. niniejsze sprawozdanie). Pracownicy tych platform pracy (Uber, Deliveroo itp.) znajdują się czasami w krytycznej sytuacji, w szczególności w odniesieniu do prawa pracy i ochrony socjalnej.

Wniosek został ostatecznie opublikowany w dniu 19 grudnia 2021 r. Towarzyszy mu pakiet środków, który obejmuje między innymi komunikat zatytułowany "Lepsze warunki pracy na rzecz silniejszej Europy społecznej: jak najlepsze wykorzystanie digitalizacji na rzecz przyszłości pracy" oraz projekt wytycznych wyjaśniających zastosowanie unijnego prawa konkurencji do układów zbiorowych osób prowadzących działalność na własny rachunek, a w szczególności do pracowników platform cyfrowych.

Proponowana dyrektywa przewiduje środki służące określeniu statusu zatrudnienia osób pracujących za pośrednictwem cyfrowych platform pracy i ustanawia nowe prawa zarówno dla pracowników, jak i osób prowadzących działalność na własny rachunek w odniesieniu do zarządzania algorytmicznego. Nie będziemy rozwodzić się nad tymi nowymi prawami dotyczącymi identyfikowalności i przejrzystości w stosowaniu algorytmów, ani nad obowiązkami platform w zakresie zgłaszania pracy organom krajowym i udostępniania podstawowych informacji. Skoncentrujemy się na pierwszym elemencie tej propozycji, który polega na zagwarantowaniu prawidłowego określenia statusu zawodowego pracowników platform poprzez domniemanie statusu pracownika najemnego (I). Wniosek ten utrwala europejski wybór zatrudnienia opartego na wynagrodzeniu (II) i odsuwa w czasie poszukiwanie bardziej powszechnej ochrony socjalnej (III).

I- Domniemanie statusu pracownika najemnego

Komisja Europejska dąży do wyeliminowania tego, co nazwano fałszywym samozatrudnieniem lub legalnym samozatrudnieniem i pracownikami ekonomicznie zależnymi. Artykuł 4§1 stanowi, że "stosunek umowny między cyfrową platformą roboczą, która kontroluje wykonywanie pracy, a osobą wykonującą pracę za pośrednictwem tej platformy jest prawnie domniemany jako stosunek pracy" (tłumaczenie autora). Zawiera on listę kryteriów służących do określenia "kontroli wykonywania pracy" jako kryterium decydującego. Jeśli platforma spełnia co najmniej dwa z tych kryteriów, istnieje domniemanie prawne, że jest pracodawcą. Osoby prowadzące działalność za pośrednictwem platformy mogą korzystać z praw socjalnych i pracowniczych, które wynikają ze statusu pracownika. Powoduje to odwrócenie ciężaru dowodu, ponieważ platformy będą mogły zakwestionować kwalifikację (art. 6). To na nich będzie spoczywał obowiązek udowodnienia, że nie istnieje stosunek pracowniczy (art. 5).

Komisja Europejska zdecydowała się na zdefiniowanie pojęcia "pracownik". Komisja postanowiła odzwierciedlić dychotomię powszechnie występującą w państwach członkowskich (z wyjątkiem niektórych państw, takich jak Hiszpania, które posiadają dodatkowy, trzeci status) oraz zakotwiczyć niniejszy wniosek w obowiązującym prawie, aby zagwarantować, że wielu pracowników platform zostanie zakwalifikowanych jako pracownicy. W związku z tym będą oni korzystać z szerszych praw niż osoby prowadzące działalność na własny rachunek na mocy obowiązującego prawa krajowego, w szczególności w zakresie prawa pracy (płaca minimalna, negocjacje zbiorowe, czas pracy, zdrowie i bezpieczeństwo, płatny urlop i ochrona socjalna (wypadki przy pracy, bezrobocie, choroba i emerytury, zob. § 6 uzasadnienia).

II -wybór zatrudnienia za wynagrodzeniem

Wybór ten jest wyrażony poprzez domniemanie statusu pracownika najemnego. Komisja mogła przewidzieć narzucenie tej kwalifikacji poprzez dyrektywę opartą na twardym prawie; tak jak w przypadku dyrektywy dotyczącej czasu pracy, która narzucała jasne harmonogramy i obowiązki. Wiemy, że hiszpańscy i włoscy ustawodawcy podjęli wyzwanie, przyjmując przepisy dotyczące pracy na platformie. Komisja woli jednak pozostawić państwom większe pole manewru. Ponadto trzy rozważane opcje (przedstawione domniemanie, trzeci statut lub zwykłe odwrócenie ciężaru dowodu spoczywającego na platformie w przypadku wniosku pracownika) na pierwszy rzut oka wykluczają zbyt restrykcyjny tekst. Wariant ten, najbardziej ochronny z trzech, jest popierany przez związki zawodowe (zob. konsultacje) oraz przez Parlament Europejski (zob. jego sprawozdanie).

III- Odkładanie na później dążenia do bardziej powszechnej ochrony socjalnej?

Wadą tego rozwiązania jest jednak to, że pomija ono tych, których umowy nie zostaną przeklasyfikowane. Chociaż w art. 6-10 przyznaje się prawa w dziedzinie zarządzania algorytmicznego zarówno osobom prowadzącym działalność na własny rachunek, jak i pracownikom najemnym, i chociaż w motywie 23 wniosku zachęca się państwa do poprawy warunków pracy osób rzeczywiście prowadzących działalność na własny rachunek, należy zauważyć, że tylko pracownicy najemni będą mieli zwiększoną ochronę socjalną. Liczne orzeczenia we wszystkich państwach członkowskich wykazały, że zmiana klasyfikacji jest czasami trudna (zob. np. niedawne orzeczenie w sprawie Deliveroo w Belgii).

W pewnym sensie zachęca się platformy do przyjęcia odpowiedzialności za ochronę socjalną tych osób pracujących na własny rachunek, ponieważ stwierdza się, że "wybór platform, czy to czysto dobrowolny, czy też dokonany w porozumieniu z zainteresowanymi osobami, dotyczący opłacania osobom pracującym na własny rachunek pracującym na platformie składek na zabezpieczenie społeczne lub ubezpieczenie w razie wypadku przy pracy lub innych, szkoleń lub podobnych świadczeń, nie powinien być uznawany za czynnik decydujący przy stwierdzaniu istnienia stosunku pracy" (tłumaczenie autora, motyw 23 wniosku). Wniosek ten można rozumieć jako zachętę dla platform - bez zmuszania ich do tego - do ochrony swoich pracowników, ale także jako uznanie braku zaangażowania państwa.

Pozostawienie tej ochrony socjalnej dobrej woli platform jest sprzeczne z piątą zasadą europejskiego filaru praw socjalnych, która opowiada się za nową zasadą neutralności statusu zatrudnienia, tj. brakiem rozróżnienia między pracownikami najemnymi a osobami prowadzącymi działalność na własny rachunek w zakresie warunków pracy i dostępu do ochrony socjalnej (zob. Marzo). Nadal sprzeciwia się ona powszechności ochrony socjalnej, za którą opowiada się program godnej pracy Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Okaże się, czy wniosek ten zostanie przyjęty przez Radę i Parlament Europejski i czy zapowiadany cel poprawy warunków pracy wszystkich pracowników platform (zob. wytyczne polityki lub program prac Komisji na 2021 r.) zostanie prawdopodobnie włączony do innych środków mających na celu uwzględnienie innych pracowników platform, być może poprzez inną inicjatywę w ramach planu działania dotyczącego europejskiego obszaru praw socjalnych lub w związku z wnioskiem dotyczącym dyrektywy w sprawie płacy minimalnej.

Warto przeczytać