Dodatek do żywności E171 (DWUTLENEK TYTANU): "Słodkie" niebezpieczeństwo i zasada ostrożności, autor: Alessandra Donati

DODATEK DO ŻYWNOŚCI E171 (DWUTLENEK TYTANU)

Co to jest E171?

E171 (dwutlenek tytanu) to szeroko rozpowszechniony dodatek do żywności stosowany głównie jako środek wybielający i rozjaśniający w serach, sosach, odtłuszczonym mleku, lodach, wyrobach cukierniczych, słodyczach, cukierkach, gumach do żucia, ciastach i ciasteczkach. Można go również znaleźć w kosmetykach i lekach. Jest oznaczony jako TiO2 lub E171.

W jaki sposób E171 jest regulowany przez prawo UE?

Jako dodatek do żywności, E171 wchodzi w zakres rozporządzenia nr 1333/2008. Zgodnie z tym rozporządzeniem (art. 4) tylko dodatki do żywności, które znajdują się w wykazach określonych w tym rozporządzeniu, mogą być wprowadzane do obrotu. Zgodnie z art. 6, dodatek do żywności może zostać umieszczony w takich wykazach, jeżeli:

Nie stwarza on zagrożenia dla zdrowia konsumenta na proponowanym poziomie stosowania; Istnieje uzasadniona potrzeba technologiczna, której nie można zaspokoić za pomocą innych ekonomicznie i technologicznie wykonalnych środków; Jego użycie nie wprowadza konsumenta w błąd.

Czy istnieje jakiekolwiek ryzyko związane ze stosowaniem E171?

E171 w 45% składa się z nanocząstek, które mogą przenikać przez ściany ochronne narządów, takich jak wątroba, płuca lub jelita, powodując zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Potencjalne zagrożenie dla zdrowia po spożyciu żywności zawierającej nanocząstki zostało słabo zbadane, ale przypuszcza się, że toksyczność nanocząstek zależy od ich wielkości, morfologii, szybkości migracji i spożywanej ilości. Zgodnie z raportem Komitetu Naukowego ds. Pojawiających się i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia (SCENIHR) z 2009 r., który doradza Komisji Europejskiej, nawet jeśli nanomateriały nie są same w sobie niebezpieczne, nadal istnieje niepewność naukowa co do bezpieczeństwa nanomateriałów w wielu aspektach, a zatem ich ocena bezpieczeństwa musi być przeprowadzana indywidualnie dla każdego przypadku.

Pomimo swojego rozkładu wielkości, zgodnie z istniejącą definicją nanomateriału (przyjętą w 2011 r. i obecnie poddawaną przeglądowi), E171 nie może być prawidłowo zakwalifikowany jako nanomateriał, ponieważ odsetek nanocząstek jest niższy, tylko o 5%, niż wymagany próg 50% wielkości nanocząstek.

W związku z tym przepisy przyjęte na mocy prawa UE w celu złagodzenia potencjalnych negatywnych skutków nanomateriałów nie mają zastosowania do E171. Przykładowo, E171 nie podlega obowiązkowi etykietowania zgodnie z art. 18 rozporządzenia nr 1169/2011, zgodnie z którym "wszystkie składniki obecne w postaci nanomateriałów technicznych są wyraźnie wskazane w wykazie składników". Co więcej, mimo że E171 zawiera nanocząsteczki, przed wprowadzeniem na rynek nie podlega odrębnej i bardziej szczegółowej procedurze autoryzacji, ale jest oceniany tak jak każdy inny dodatek do żywności, który nie zawiera nanocząsteczek (art. 12 rozporządzenia nr 1333/2008).

Jakie są kontrowersje wokół E 171?

E171 znajduje się w centrum intensywnych kontrowersji naukowych i politycznych.

W 2006 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) sklasyfikowała E171 jako potencjalny czynnik rakotwórczy w oparciu o mechanizmy i testy z udziałem zwierząt dotyczące narażenia przez wdychanie. W 2016 r. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) stwierdził, że dane dotyczące wartości i narażenia ludzi na E171 poprzez spożycie żywności nie budzą obaw. Jednak ze względu na niewystarczającą ilość danych badawczych nie określono dopuszczalnego dziennego spożycia E171. W 2017 r. francuski Institut National de la Recherche Agronomique (INRA) wskazał, że przewlekła ekspozycja szczurów na E171 poprzez spożycie takiego dodatku do żywności może powodować zmiany przednowotworowe. Niemniej jednak wpływ na ludzi pozostaje niepewny. W swoim raporcie z kwietnia 2017 r. Francuski Urząd ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności (ANSES) podkreślił, że o ile wyniki analizy INRA nie podważają całkowicie oceny bezpieczeństwa dokonanej przez EFSA, to jednak wskazują na konieczność przeprowadzenia nowych badań w celu zrozumienia potencjalnych skutków rakotwórczych takiego dodatku do żywności.

W odpowiedzi na kontrowersje naukowe związane z rakotwórczym działaniem E171, niektórzy producenci i dystrybutorzy produktów spożywczych (np. Carambar, Haribo, Mars, Picard, William Saurin, Carrefour, Super U, Leclerc) dobrowolnie zobowiązali się do zawieszenia stosowania E171. Ponadto w październiku 2018 r. francuski parlament podjął decyzję o tymczasowym zawieszeniu wprowadzania do obrotu E171 (art. 53 LOI nr 2018-938 z dnia 30 października 2018 r.). Decyzja francuskiego parlamentu została skutecznie wdrożona w kwietniu 2019 r., kiedy francuski rząd postanowił, w oparciu o zasadę ostrożności, zakazać stosowania E171 we wszystkich produktach spożywczych od 1 stycznia 2020 r. i przez okres jednego roku. W oczekiwaniu na decyzję Komisji Europejskiej, która oceni potencjalny zakaz E171 na poziomie UE, EFSA potwierdziła 13 maja 2019 r., że "opinia ANSES opublikowana w kwietniu 2019 r. nie zawiera żadnych nowych istotnych ustaleń, które unieważniłyby wnioski zawarte w poprzednich opiniach naukowych dotyczących bezpieczeństwa dwutlenku tytanu (E171) jako dodatku do żywności wydanych przez panel EFSA". W związku z tym EFSA potwierdziła, że E171 stosowany jako dodatek do żywności nie jest rakotwórczy po podaniu doustnym.

ZASADA OSTROŻNOŚCI

Sprawa E171 uosabia znaczenie i złożoność zasady ostrożności, która jako zasada "graniczna" stoi na granicy nauki i polityki na poziomie europejskim i krajowym w odniesieniu do publicznych i prywatnych decydentów.

Zasada naukowa

Po pierwsze, zasada ostrożności jest "zasadą naukową". Jak konsekwentnie podkreśla Europejski Trybunał Sprawiedliwości, stosowanie zasady ostrożności wymaga przeprowadzenia przez ekspertów naukowych naukowej oceny niepewnego ryzyka (TSWE, 23 września 2003 r., Komisja/Królestwo Danii, C-192/01, Rec. I-9693, 48; TSWE, 5 lutego 2004 r., Komisja/Republika Francuska, C-24/00, Rec. I-1277, 55). Zasada ostrożności powinna być stosowana w sytuacji, gdy nauka nie jest w stanie dostarczyć decydentom ostatecznych dowodów na istnienie lub zakres ryzyka dla środowiska lub zdrowia publicznego. Istnienie niepewności naukowej może być związane, jak pokazuje sprawa E171, z rozbieżnymi opiniami wyrażanymi przez różne organy naukowe co do potencjalnych konsekwencji narażenia na określony produkt lub substancję. Ze względu na różne zalecenia sformułowane przez IARC, EFSA, INRA i ANSES, decydenci polityczni nie są w stanie z całą pewnością ocenić rakotwórczego działania wynikającego ze spożycia E171 jako dodatku do żywności.

Zasada polityczna

Naukowa zasada ostrożności jest również zasadą polityczną. W rzeczywistości jest ona stosowana przez decydentów politycznych, którym powierzono obowiązek ochrony zdrowia publicznego i środowiska przed niepewnymi zagrożeniami. Jak pokazuje sprawa E171, różne polityczne "poziomy regulacji" i "podmioty wdrażające" mogą się pokrywać.

Jeśli chodzi o poziomy regulacji, zasada ostrożności jest nie tylko przewidziana w art. 191 § 2 TFUE oraz w kilku dyrektywach i rozporządzeniach UE, ale jest również zapisana w prawie krajowym kilku państw członkowskich UE (we Francji art. 110-1 Code de l'environnement i art. 5 Charte de l'environnement). Niektóre mechanizmy dialogu między poziomem europejskim i krajowym są wyraźnie przewidziane. W odniesieniu do E171, jego autoryzacja odbywa się na poziomie UE, zgodnie z Rozporządzeniem nr 1333/2008. Procedura uzyskania zezwolenia na taki dodatek do żywności może zostać rozpoczęta z inicjatywy Komisji lub w następstwie wniosku złożonego przez państwo członkowskie lub jakąkolwiek zainteresowaną stronę. Wydając zezwolenie, Komisja UE powinna wziąć pod uwagę zasadę ostrożności (motyw 7 rozporządzenia nr 1333/2008). Po wydaniu zezwolenia na dodatek do żywności, jeżeli państwo członkowskie uzna, że może on stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, zdrowia zwierząt lub środowiska, może przyjąć, w oparciu o zasadę ostrożności, środek ochronny ograniczający lub ograniczający stosowanie takiego dodatku do żywności na swoim terytorium. W tym względzie tymczasowy zakaz przyjęty przez Francję w odniesieniu do stosowania E171 w dodatkach do żywności należy interpretować jako środek ochronny wdrożony na podstawie art. 54 rozporządzenia nr 178/2002, umożliwiający państwom członkowskim wdrożenie środków ochronnych mających na celu zarządzanie poważnym ryzykiem dla zdrowia publicznego.

Jeśli chodzi o podmioty, które mogą wdrożyć zasadę ostrożności, należy dokonać rozróżnienia między decydentami publicznymi i prywatnymi. Tradycyjnie zasada ostrożności była stosowana przez decydentów publicznych (instytucje UE i właściwe organy państw członkowskich). Jednakże, jak pokazuje sprawa E171, nawet prywatni decydenci (a zwłaszcza podmioty gospodarcze) mogą być zainteresowani stosowaniem tej zasady. Przede wszystkim podmioty gospodarcze mogą dobrowolnie przyjąć środek zapobiegawczy. W przypadku E171, nawet przed przyjęciem przez decydentów publicznych (francuski parlament i rząd) zakazu stosowania tego dodatku, niektóre podmioty gospodarcze dobrowolnie zdecydowały się zawiesić jego stosowanie.

Ponadto, w odniesieniu do podmiotów działających na rynku spożywczym, niektóre szczególne obowiązki zapisane w unijnych tekstach prawnych wydają się być inspirowane podejściem ostrożnościowym. Na przykład, zgodnie z art. 5 rozporządzenia nr 1333/2008, podmioty gospodarcze nie mogą wprowadzać do obrotu dodatku do żywności, jeśli jego stosowanie nie jest zgodne z tym rozporządzeniem. Biorąc pod uwagę, że rozporządzenie opiera się na zasadzie ostrożności, można argumentować, że przynajmniej pośrednio podmioty gospodarcze są zobowiązane do przestrzegania zasady ostrożności. Rzeczywiście, zgodnie z motywem 7 rozporządzenia nr 178/2002, "podmiot działający na rynku spożywczym jest najlepiej przygotowany do opracowania bezpiecznego systemu zapewniającego, że żywność jest bezpieczna; w związku z tym powinien ponosić główną odpowiedzialność prawną za zapewnienie bezpieczeństwa żywności". W związku z tym, jeśli podmiot działający na rynku spożywczym uzna lub ma powody, by sądzić, że żywność nie jest zgodna z wymogami bezpieczeństwa żywności, niezwłocznie wszczyna procedury wycofania żywności i informuje o tym właściwe organy (art. 17 i 19 rozporządzenia nr 178/2002).

CIĄG DALSZY...

Podobnie jak w przypadku pestycydów i substancji zaburzających gospodarkę hormonalną, saga E171 przywraca zasadę ostrożności w centrum debaty naukowej, politycznej i prawnej na temat zarządzania ryzykiem dla zdrowia publicznego. Po raz kolejny, w kontekście niepewności naukowej i rozbieżnych opinii naukowych, Komisja Europejska zdecyduje w ciągu najbliższych kilku miesięcy, czy zawiesić zezwolenie na stosowanie tego dodatku do żywności na całym terytorium UE. Zobaczymy, czy w przeciwieństwie do przypadków pestycydów i substancji zaburzających gospodarkę hormonalną, Komisja Europejska wykorzysta zasadę ostrożności w celu przyjęcia środka, który pozwoli na najlepszą możliwą ochronę zdrowia publicznego.

Alessandra Donati, pracownik naukowy Instytutu Maxa Plancka w Luksemburgu, Avvocato all'Ordine di Milano, Avocat au Barreau de Paris i doktorantka na Uniwersytecie Paris 1 Sorbonne. Jej praca doktorska dotyczy "Zasady ostrożności w prawie Unii Europejskiej".

Przeczytaj inne posty Alessandry tutaj