Praktyka prawa europejskiego w kancelarii gospodarczej, autorstwa Paula Lignièresa

Celem niniejszego tekstu jest podzielenie się moimi doświadczeniami dotyczącymi wpływu prawa Unii Europejskiej na moją praktykę zawodową. Olivia Tambou, pracownik naukowy i redaktor tego bloga, poprosiła mnie o napisanie tego tekstu po moim wystąpieniu na konferencji, podczas której przypadkowo wspomniałem o codziennym stosowaniu prawa europejskiego w mojej praktyce zawodowej. To, co wydawało mi się oczywiste - bo praktykuję to codziennie - nie było. Niektórzy mają teoretyczne postrzeganie prawa europejskiego, ale nie praktyczne, lub wizję, zgodnie z którą prawo europejskie jest zasadniczo prawem instytucjonalnym lub zintegrowanym z prawem krajowym, a zatem prawnik nie ma z nim bezpośredniego kontaktu.

Moje świadectwo jest świadectwem partnera w międzynarodowej kancelarii prawnej, w której kieruję działem prawa publicznego. Dlatego moje rozważania nie będą koncentrować się na wpływie prawa europejskiego na inne dziedziny prawa, takie jak prawo podatkowe, prawo bankowe, prawo własności intelektualnej, prawo danych czy prawo konkurencji.

Wyzwania prawne związane z Brexitem i wszechobecnością prawa UE

Unia Europejska została zbudowana w dużej mierze poprzez prawo (patrz mój esej, Le temps des juristes, Lexis-Nexis, str. 35 i następne). Ponadto ustawodawstwo krajowe jest w dużej mierze pochodzenia europejskiego. Trudności prawne związane z Brexitem pokazują, jak bardzo kraje członkowskie są związane z Unią Europejską na wiele sposobów.

W ostatnich miesiącach coraz więcej spraw dotyczyło kwestii związanych z Brexitem. W mojej firmie równowartość jednego na trzydziestu partnerów pracuje w pełnym wymiarze czasu wyłącznie nad tymi kwestiami. Kancelaria liczy 180 prawników, co oznacza, że w pełnym wymiarze czasu pracy nad tematem pracuje około sześciu prawników (co jest znaczące dla kancelarii gospodarczej, której działalność koncentruje się przede wszystkim na transakcjach i sporach sądowych).

Sam fakt, że tak wiele pracy poświęca się tym kwestiom, świadczy o praktycznym znaczeniu prawa UE i podkreśla jego bezpośredni wpływ na przedsiębiorstwa.

Które specjalności są najbardziej dotknięte prawem unijnym?

Prawdą jest, że na niektóre praktyki prawo UE wpływa bardziej niż na inne. Najogólniej rzecz ujmując, prawo gospodarcze można określić jako oparte na trzech głównych działaniach: transakcjach, sporach sądowych i doradztwie regulacyjnym. W ramach każdej działalności istnieją różne specjalności.

Działalność transakcyjna podzielona jest na fuzje i przejęcia oraz finansowanie (Corporate Finance, Capital Market i Project Finance). Działalność procesowa składa się głównie ze specjalistów w zakresie arbitrażu i sporów sądowych (Arbitraż/Litigation). Praktyka Regulacyjna poświęcona jest prawu publicznemu oraz regulacjom szczególnym w sektorze bankowo-finansowym i energetycznym.

Prawo UE ma szczególne znaczenie praktyczne dla prawników doradzających w kwestiach regulacyjnych. W związku z tym ma on również znaczenie w sporach sądowych dotyczących tych kwestii.

Jak prawo UE jest wykorzystywane w praktyce?

Prawo unijne jest przede wszystkim znane i stosowane, ponieważ zdecydowana większość prawa francuskiego wywodzi się obecnie z prawa unijnego. Jest on zatem stosowany pośrednio poprzez prawo francuskie.

Prawo europejskie jest również wykorzystywane do interpretacji prawa krajowego w celu zapewnienia jego zgodności z prawem unijnym, a nawet do unieważnienia prawa krajowego, gdy jest ono sprzeczne z prawem unijnym, a w szczególności z jego głównymi zasadami.

Gdy chodzi o interpretację prawa krajowego w sensie zgodności z prawem unijnym, analizujemy jakość transpozycji prawa unijnego do prawa krajowego. Praca ta jest często wykonywana przy okazji liberalizacji sektorów gospodarczych: wczoraj transportu lotniczego i telekomunikacji, dziś np. energetyki, poczty, kolei i transportu publicznego.

Dźwignia prawa europejskiego

Jeśli chodzi o dążenie do niestosowania prawa krajowego, stosujemy główne zasady prawa unijnego w sektorach, które są regulowane przez prawo krajowe (w szczególności ze względu na zasadę pomocniczości), ale które mimo to podlegają tym głównym zasadom.

Może to obejmować na przykład regulację dotyczącą specjalistów w sektorze zdrowia. Choć Unia Europejska nie interweniuje bezpośrednio (lub w ograniczonym zakresie) w tej dziedzinie, to obowiązują ogólne zasady, takie jak swoboda przedsiębiorczości czy swobodny przepływ kapitału. Przepisy krajowe są wówczas wyjątkami od swobód europejskich. Ograniczenia tych wolności przez ustawy krajowe muszą być proporcjonalne do zamierzonych celów.

Ten rodzaj rozumowania stosowany jest również w przypadku stosowania sankcji przez władze krajowe. W praktyce prawnik sprawdza, czy są one zgodne z zasadami prawa europejskiego lub nawet z normą, do której się odnoszą. W ten sposób można czasem uniknąć lub zmniejszyć sankcje.

Stosowane zasady ogólne wynikają z prawa UE i EKPC. Obejmują one zasady uzasadnionych oczekiwań, równości, praw własności, swobody przepływu kapitału, swobody przedsiębiorczości i proporcjonalności.

Prawo europejskie jest więc wykorzystywane przeciwko prawu francuskiemu, ponieważ chodzi o mobilizację europejskich zasad prawnych w celu podważenia norm wewnętrznych. Zjawisko to pojawiło się w latach 90. po uznaniu przez Radę Państwa zasady prymatu w 1989 r. (CE, Ass., 20 października 1989 r., Nicolo, nr 108 243). W tym czasie w podatkach wykorzystywano dźwignię prawa wspólnotowego w obronie przedsiębiorstw, które znalazły korzystniejsze ramy prawne na poziomie europejskim.

To samo zjawisko występuje w prawie francuskim od czasu rewizji konstytucji w 2008 r. i wprowadzenia priorytetowego pytania o konstytucyjność (QPC). Celem było przeanalizowanie istniejącego ustawodawstwa i zakwestionowanie jego zgodności z zasadami o wartości ponadustawowej (początkowo najbardziej ukierunkowane było również ustawodawstwo podatkowe).

Wreszcie sędzia administracyjny odgrywa, jak każdy sędzia krajowy, swoją rolę "sędziego prawa powszechnego w zakresie stosowania prawa unijnego" (CE, Ass, 30 października 2009 r., Mrs C., nr 298 348), każdy prawnik specjalizujący się w prawie publicznym (lub prawie regulacyjnym) musi być zatem specjalistą w zakresie prawa unijnego.

Instytucjonalne aspekty prawa Unii Europejskiej

Przydatne dla nas są również te aspekty prawa unijnego, które mogą wydawać się najdalsze od praktyki. Tak jest na przykład w przypadku prawa instytucjonalnego, które jest szczególnie przydatne w zakresie monitoringu prawnego, gdy trzeba wprowadzić kontynuację legislacyjną lub przewidzieć zmiany w ramach prawnych. Podobnie monitorowanie wewnętrznych zmian legislacyjnych wymaga dobrej znajomości prawa parlamentarnego.

W tym sensie konieczna jest znajomość pierwotnej procedury legislacyjnej Unii Europejskiej, na przykład istnienia trialogu (czyli nieformalnych negocjacji między przedstawicielami różnych instytucji biorących udział w procesie - Parlamentu, Rady i Komisji - mających na celu osiągnięcie porozumienia).

Do interpretacji normy europejskiej niezbędne jest również prawo instytucjonalne Unii. Na przykład, aby zrozumieć zakres przepisu, konieczna jest znajomość kompetencji Unii i granic jej kompetencji.

Prawo zamówień publicznych

Gałęzią prawa publicznego, która w największym stopniu korzysta z prawa europejskiego jest niewątpliwie prawo zamówień publicznych. Ta gałąź prawa europejskiego jest bardzo precyzyjna i ma bezpośredni skutek, chociaż jest głównie określona w dyrektywach. Co więcej, ustawa ta dotyczy coraz większej liczby umów. Początkowo zarezerwowana dla zamówień publicznych, została później rozszerzona na koncesje, następnie na koncesje na usługi, zlecenia, umowy deweloperskie, a nawet niektóre zamówienia na wykonywanie zawodu państwowego.

W przypadku stosowania prawa francuskiego uruchamiane jest prawo europejskie: jego przepisy są interpretowane w świetle celów zamierzonych przez prawodawcę europejskiego, a orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśnia ich zakres.

Prawo o pomocy państwa

W ostatnich latach nastąpił gwałtowny rozwój prawa dotyczącego pomocy państwa. Ma ona zastosowanie w każdym przypadku, gdy władze publiczne przekazują przedsiębiorstwu sumę pieniędzy lub proste świadczenie. Na przykład odszkodowanie dla wykonawcy po rozwiązaniu jego umowy przez administrację musi być zgodne z wymogami prawa unijnego. Sektor energii odnawialnej został również silnie dotknięty przepisami dotyczącymi pomocy państwa, ponieważ jest to sektor silnie dotowany.

To również prawo pomocy publicznej uzasadniało przekształcenie kilku zakładów publicznych w spółki kapitałowe. Indeed, the "implicit guarantee" granted by the State (due to the impossibility of subjecting a public establishment to bankruptcy law) was considered as State aid. I tak France Telecom, EDF, Aéroport de Paris, GDF i La Poste zostały przekształcone w spółki akcyjne w wyniku otwarcia ich sektorów na konkurencję. SNCF zostanie przekształcone bardzo szybko, a RATP za kilka lat.

Prawo o inwestycjach zagranicznych i złote akcje

Prawo inwestycji zagranicznych jest kolejnym przykładem mobilizacji zasad wywodzących się z prawa europejskiego w celu nadania ram stosowaniu norm wewnętrznych. Przepisy Kodeksu monetarnego i finansowego wymagają bowiem uprzedniego zezwolenia Ministra Gospodarki na inwestycje dokonywane przez inwestorów zagranicznych (pochodzących lub nie z państw członkowskich UE) w sektorach uznanych za strategiczne lub wrażliwe. Chociaż możliwość wprowadzenia takich ram prawnych jest uznawana przez prawo europejskie, muszą one zostać wdrożone w sposób proporcjonalny. W praktyce chodzi o to, aby nie tylko prawo francuskie było zgodne z prawem europejskim, ale także aby działania administracyjne były realizowane zgodnie z nim w każdym przypadku (w praktyce wiele operacji przejęcia spółek wchodzi w zakres tego prawa, co stało się więc codzienną praktyką).

To samo dotyczy ram prawa francuskiego przez te europejskie zasady dotyczące "złotych akcji". Francuskie ustawodawstwo przewiduje wprowadzenie specjalnego udziału w trakcie operacji prywatyzacyjnych w celu zagwarantowania państwu szczególnych uprawnień kontrolnych w sektorach strategicznych. Europejski Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił zakres prawny tych ograniczeń w swobodnym przepływie kapitału. Również w tym przypadku wzywa się nas do interwencji w zakresie projektowania kompatybilnych z euro złotych akcji, ale także w zakresie wdrażania przewidzianego w nich systemu prawnego.

Wniosek

Nie brakuje przykładów praktycznego znaczenia prawa Unii Europejskiej dla prawnika w mojej dziedzinie.

W prowadzonych przeze mnie sprawach bardzo często mam do czynienia z prawem francuskim przez pryzmat prawa europejskiego. Odpowiedź na złożone pytanie często wiąże się z zakwestionowaniem stosowania norm prawa francuskiego w świetle ich zgodności z prawem europejskim.

Paul Lignières jest prawnikiem Sądu w Paryżu, partnerem w Linklaters i szefem Działu Prawa Publicznego. Jest doktorem prawa i współredaktorem miesięcznika "Droit administratif" (Lexis-Nexis), wykłada na Sciences Po, jest członkiem komitetu naukowego Fundacji Roberta Schumana i autorem eseju "Le Temps des Juristes, Contribution juridique a la croissance européenne", Lexis-Nexis, 2012.