Położenie kresu przymusowemu arbitrażowi za zamkniętymi drzwiami: potrzeba publicznego przesłuchania przed Trybunałem Arbitrażowym ds. Sportu przez Ed

Summary: Ending "forced" arbitration behind closed doors: The European Court of Human Rights' decision in Mutu and Pechstein v. Switzerland and the requirement for a public hearing before the Court of Arbitration for Sport. W sprawie Mutu i Pechstein przeciwko Szwajcarii, skargi nr 40575/10 i 67474/10, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł w dniu 2 października 2018 r., że postępowanie arbitrażowe przed Trybunałem Arbitrażowym ds. Sportu (CAS) wymaga przeprowadzenia publicznej rozprawy w celu poddania pewnych kwestii faktycznych pod publiczną kontrolę. W przypadku Claudii Pechstein, niemieckiej zawodowej łyżwiarki szybkiej, ta kwestia faktyczna dotyczyła dopingu, za który Międzynarodowy Związek Łyżwiarski nałożył dwuletnie zawieszenie. Przyjęcie jurysdykcji CAS było arbitrażem "wymuszonym", gdyż zostało jej narzucone, aby mogła uprawiać swój sport jako zawodowa sportsmenka. Łyżwiarka nie zrzekła się więc dobrowolnie prawa do wizerunku. Ponadto Claudia Pechstein wyraźnie zażądała przeprowadzenia publicznego przesłuchania przed CAS. Z tych powodów Trybunał uznał, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ze względu na niepubliczny charakter postępowania przed CAS. Trybunał odrzucił jednak pozostałe zarzuty dotyczące braku niezależności i bezstronności CAS.

W dniu 2 października 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz, Trybunał) opublikował swój długo oczekiwany wyrok w sprawie arbitrażu sportowego w sprawie Mutu i Pechstein vs. Szwajcaria (nr apelacji 40575/10 & 67474/10). Trybunał uznał, że Trybunał Arbitrażowy ds. Sportu (CAS) musi uwzględnić wniosek o publiczną rozprawę, jeśli fakty, a nie ocena prawna, stanowią podstawę sporu, w szczególności jeśli sportowcy nie mieli innego wyjścia, jak zaakceptować jurysdykcję CAS, aby uprawiać swój sport - praktyka powszechnie nazywana arbitrażem przymusowym.

Naruszenie prawa do rzetelnego procesu sądowego na podstawie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

W związku ze skargą Claudii Pechstein - zawodowej łyżwiarki szybkiej z Niemiec, która została zawieszona na dwa lata przez Międzynarodowy Związek Łyżwiarski po pozytywnym wyniku testu antydopingowego - brak publicznego wysłuchania naruszył prawo do rzetelnego procesu sądowego na podstawie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPCz, Konwencja). Jednocześnie Trybunał odrzucił zarzut braku niezależności i bezstronności CAS.

Trybunał Arbitrażowy do spraw Sportu

CAS to trybunał arbitrażowy z siedzibą w Lozannie, ustanowiony jako prywatny podmiot prawny na mocy prawa szwajcarskiego, który rozstrzyga spory związane ze sportem. Spory mogą być przekazane do CAS tylko wtedy, gdy między stronami istnieje umowa arbitrażowa. Orzeczenia arbitrażowe wydane przez CAS mogą być zaskarżone do Federalnego Sądu Najwyższego Szwajcarii, często ze względu na porządek publiczny. W rzeczywistości obaj skarżący próbowali to zrobić przed złożeniem wniosku do ETPCz, aczkolwiek bez powodzenia.

W przypadku Claudii Pechstein, CAS potwierdził decyzję Międzynarodowego Związku Łyżwiarskiego o zawieszeniu jej na dwa lata po pozytywnym wyniku testu na doping - wynik, który według niej był fałszywy. W sprawie Adriana Mutu, zawodowego piłkarza z Rumunii, CAS potwierdził 17 milionów euro odszkodowania przyznanego przez Izbę Rozstrzygania Sporów FIFA Chelsea Londyn, byłemu klubowi Adriana Mutu, za naruszenie umowy po pozytywnym wyniku testu na obecność narkotyków.

Wymuszony arbitraż w sprawie Claudii Pechstein

Na wstępie ETPCz zauważył, że gwarancje rzetelnego procesu wynikające z Konwencji miały pośrednio zastosowanie do CAS. W przeciwieństwie do Adriana Mutu - tak argumentował Trybunał - Claudia Pechstein podpisując zapis na sąd polubowny nie zrzekła się dobrowolnie prawa do rzetelnego procesu. Nie miała wyboru i musiała przyjąć arbitraż, by móc uczestniczyć w zawodach łyżwiarstwa szybkiego, podczas gdy Adrian Mutu mógł grać dla innego klubu. Tym samym ETPCz doszedł do wniosku zgodnego ze szwajcarskim Federalnym Sądem Najwyższym, że Claudia Pechstein została zmuszona do przyjęcia arbitrażu.

Konieczność przeprowadzenia rozprawy publicznej przed CAS, jeżeli fakty stanowią podstawę sporu

W odniesieniu do wysłuchania publicznego ETPCz uznał jednogłośnie, że nieprzyznanie Claudii Pechstein wysłuchania publicznego naruszyło prawo do rzetelnego procesu na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji. Sąd powtórzył, że Claudia Pechstein zaskarżyła swoje zawieszenie nie z powodów prawnych, lecz jedynie faktycznych. CAS powinien był uwzględnić jej wniosek o przeprowadzenie publicznego przesłuchania w celu zbadania faktów, które stały się przyczyną sporu i wpłynęły na jej reputację jako sportsmenki.

Niezależność i bezstronność CAS

Jeśli chodzi o niezależność i bezstronność CAS, ETPCz badał zarzuty z różnych powodów, zwłaszcza silnych powiązań finansowych CAS z federacjami sportowymi, wewnętrznej nierównowagi sił oraz wyboru i nominacji arbitrów, ale żadnego z nich nie uznał za wystarczający do potwierdzenia rzekomego braku niezależności i bezstronności CAS.

W przeciwieństwie do większości, zarówno sędzia szwajcarski, jak i cypryjski uznali za ustalone, że CAS nie spełniał standardów niezależności i bezstronności na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji. W szczególności fakt, że Claudia Pechstein nie mogła nominować jednego z arbitrów, a także to, że arbitrzy mogą zostać zwolnieni w każdym momencie swojej czteroletniej kadencji, świadczy o braku niezależności i bezstronności CAS. Ich wspólny sprzeciw z pewnością nie został doceniony przez rząd Szwajcarii, który wyraził obawy o utratę CAS w Lozannie.

Poza dalszym osłabieniem jego legitymacji, przeniesienie siedziby prawnej CAS do miejsca znajdującego się poza terytorialnym zasięgiem konwencji nie uchroniłoby CAS przed pośrednim obowiązkiem omówienia pewnych spornych faktów w ramach rozprawy publicznej. Po wyroku ETPCz w sprawach Mutu i Pechstein jest mało prawdopodobne, że państwa członkowskie Konwencji będą nadawać moc prawną orzeczeniom arbitrażowym wydanym na ich terytorium, które przypuszczalnie naruszają prawo do wysłuchania publicznego niezależnie od miejsca, w którym znajdował się sąd arbitrażowy.

Trudne poszukiwania odpowiedniej dawki reklamy

Wyrok Trybunału jest dostępny tylko w języku francuskim. Uderzające jest to, że ETPCz, stwierdzając naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji, użył w różnych częściach wyroku różnych sformułowań: "non-publicité des débats" (para. 183) i "l'absence d'une audience publique" (para. 182) - dwóch pojęć, które są ściśle powiązane, a jednak różne. O ile ten drugi nakazuje przeprowadzenie publicznej rozprawy przed CAS, o tyle ten pierwszy jest nieco szerszy i - przynajmniej dla anglojęzycznego odbiorcy - bliższy zasadzie open court.

Znalezienie odpowiedniej dawki publicity, która zadowoli zarówno ETPCz, jak i CAS, z pewnością nie będzie łatwe. Aby spełnić wymagania ETPCz, rozważane są różne opcje: ustanowienie przy CAS profesjonalnej ławy przysięgłych, która w razie potrzeby obserwuje postępowanie, dopuszczenie niektórych członków społeczeństwa lub prasy, a nawet transmitowanie rozpraw na żywo na stronie internetowej CAS. CAS powinien skorzystać z okazji, aby naprawić swój zauważalny brak sprawiedliwości proceduralnej. Położenie kresu przymusowemu arbitrażowi za zamkniętymi drzwiami zwiększy zaufanie do CAS, nie tylko w świecie sportu, i wzmocni jego legitymację.

Edith Wagner, pracownik naukowy Instytutu Maxa Plancka w Luksemburgu zajmujący się prawem proceduralnym. Uzyskała tytuł LL.M. w Yale Law School i jest doktorantką prawa na Uniwersytecie w Heidelbergu. W swojej rozprawie doktorskiej bada dążenie do efektywności i skuteczności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w którym w ramach badań doktorskich odbyła staż.