Publikacja: Prawa jednostki w prawie Unii Europejskiej, autor: Catherine Warin

Książka autorstwa Catherine Warin (doktor prawa, członek luksemburskiej palestry, członek zespołu blogdroiteuropéen) Prawa jednostki w prawie Unii Europejskiej. Studium relacji między prawami, obowiązkami i interesami w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości została opublikowana przez Nomos. Książka opiera się na pracy doktorskiej napisanej na Uniwersytecie Luksemburskim pod kierunkiem profesora Herwiga Hofmanna i nagrodzonej nagrodą Pierre'a Pescatore w 2017 roku. Niniejszy post zawiera jej streszczenie.

Wprowadzenie

Już w wyroku w sprawie van Gend en Loos TSUE umieścił prawa jednostki w centrum swojego języka i logiki. Prawa jednostki przenikają całą strukturę konstytucyjną, która rozwinęła się na podstawie "nowego porządku prawnego" ustanowionego Traktatem EWG.

Jednak termin "prawo jednostki" był używany tak często i w tak wielu kontekstach w prawie UE, że jego dokładne znaczenie często nam umyka, do tego stopnia, że używanie go w rozumowaniu prawnym jest bardzo niebezpieczne. Paradoksalnie, w systemie prawnym, który nadaje coraz większe znaczenie prawom jednostki, samo pojęcie powoduje coraz większe zamieszanie i jest przedmiotem niewielu systematycznych badań.

Niniejsza książka ma na celu rozwianie tego zamieszania poprzez zidentyfikowanie podstawowych cech praw jednostki opracowanych przez Trybunał Sprawiedliwości. Książka podzielona jest na dwie główne części.

Pojęcie praw jednostki

Pierwszy etap polega na prześledzeniu powstania i rozwoju koncepcji praw jednostki. Jest to wynik dwojakiej syntezy: z jednej strony, pomiędzy wpływami systemów prawnych kilku państw członkowskich (co można zobaczyć z perspektywy porównawczej); z drugiej strony, pomiędzy celem uczynienia prawa Unii skutecznym a troską o ochronę jednostek. Analiza prowadzi do następującej definicji: prawo jednostki w rozumieniu prawa unijnego jest korelatem obowiązku; powstaje, gdy zainteresowana nim jednostka żąda wykonania tego obowiązku w konkretnych okolicznościach. Książka analizuje następnie wpływ zmian wprowadzonych przez Traktat z Lizbony, badając w szczególności wpływ Karty Praw Podstawowych i kontrowersyjne rozróżnienie między prawami a zasadami, które zawiera. Wreszcie, rozdział poświęcony jest środkom odwoławczym dostępnym dla osób fizycznych w celu dochodzenia swoich praw.

Zwrócono uwagę na dwa powtarzające się problemy. Po pierwsze, część doktryny i niektóre wyroki Trybunału przyjmują restrykcyjne podejście, zgodnie z którym prawo jednostki istnieje tylko wtedy, gdy intencja ochrony jest wyraźnie widoczna w przepisie, na który powołuje się jednostka. Niniejsza książka proponuje natomiast trzymanie się oryginalnej koncepcji opracowanej przez Trybunał, zgodnie z którą każdy możliwy do zidentyfikowania interes (nawet interes nieokreślony wcześniej w tekście, na który się powołano) może stanowić podstawę prawa podmiotowego. Po drugie, analiza orzecznictwa TSUE ujawnia silną asymetrię między hojnym podejściem do praw indywidualnych, gdy są one powoływane przez jednostki przeciwko państwom członkowskim lub innym jednostkom, a znacznie bardziej restrykcyjnym podejściem, gdy jednostki powołują się na swoje prawa przeciwko instytucjom europejskim.

Trzy "generacje" praw jednostki w porządku prawnym UE

W dalszej części książki wykazano, że pierwotna koncepcja praw jednostki pozostała funkcjonalna przez cały okres ewolucji unijnego porządku prawnego i konstytucyjnego. Zostało to wykazane poprzez analizę orzecznictwa dotyczącego praw jednostki w odniesieniu do trzech "generacji" interesów, które sukcesywnie zyskiwały na znaczeniu. Rozwój ten odzwierciedla coraz szerszą i bardziej złożoną koncepcję statusu jednostek. Indywidualne prawa mogą być zatem aktywowane przez interesy ekonomiczne; interesy społeczno-ekonomiczne i polityczne (na przykład pracowników, obywateli i osób ubiegających się o azyl); i wreszcie interesy o wymiarze zbiorowym (zidentyfikowane w szczególności w prawie konsumenckim, prawie ochrony środowiska i dostępie do dokumentów instytucjonalnych).

(Ponowne) przeczytanie postów Katarzyny Warin